خبرگزاری«حوزه» تبریز/ وارد بازار که می‌شوی در ازدحام جمعیت خودت را گم می کنی، لابلای حجره‌های فرش فروشی و عطاری و دنبه فروشی می توانی حجره های لباس و کفش را هم ببینی که تنوع آنها در کنار هم، مجموعه زیبا و بدیعی برای یک گردشگر فراهم می آورند؛ انواع بوهای قدیمی که خاص بازارهای سنتی است، در این جا به وفور، به مشام می رسد.
کارگران خمیده ای که سال ها گاری های دستی خود را در لابلای دالان های تنگ بازار عبور داده اند، هر از گاهی با گفتن و تکرار پی درپی «یا الله» تو را از وجود خود آگاه می کنند تا از سر راه آنها کنار بروی.
وجود انواع مشاغل قدیمی در کنار ده‌ها تیمچه و سرا، وجود امامزاده و مدرسه علوم دینی که در کنار مراکز بازرگانی قرار گرفته اند، این مکان را به عنوان یک نمونه عالی از محیط تجارت شرقی و بازار اسلامی ساخته است.
بازار تبریز، یکی از بزرگ ترین و مهم ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قاره آسیا به شمار می رود. این بازار بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است؛ این بازار با داشتن حدود ۵ هزار و ۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ گونه شغل، ۳۵ باب سرا، ۲۵باب تیمچه، ۲۰ باب مسجد، ۲۰ باب راسته و راسته بازار، ۱۱ باب دالان و چند باب مدرسه دینی، به عنوان اصلی ترین مرکز داد و ستد مردم تبریز شناخته می شود.
مدرسه طالبیه
مدارس علوم دینی از قدیم الایام در مراکز پررفت وآمد ساخته می‌شدند تا مردم به راحتی بتوانند با علمای دینی خود ارتباط چهره به چهره داشته باشند. یکی از این مدراس، مدرسه علمیه طالبیه است که در محوطه بازار تبریز، بنا شده است و بزرگانی چون علامه امینی، علامه طباطبایی، علامه جعفری و آیات عظام میرزاجواد تبریزی و جعفر سبحانی و... از آن برخاسته اند.
عمارات غربی و شمالی مدرسه مشتمل بر حجره‌های پایینی و بالایی کوچکی هستند که طلاب دینی به صورت شبانه‌روزی در آنها اقامت دارند. عمارت شرقی شامل کتابخانه و ساختمان نوسازی شده‌ای است که در سال ۱۳۶۷هـ. ق در محل چند مدرسه و حجره بزرگ فروریخته، ساخته شده است.
عمارت شمالی در نیمه دوم قرن یازدهم هجری از سوی حاج طالب‌خان پسر حاج اسحاق تبریزی ساخته شد و در سال ۱۰۸۷ هـ ق پس از پایان ساخت عمارت طالبیه، در‌آمد مستقلاتی به آن وقف شده است.
عمارت ضلع شرقی مدرسه یعنی کتابخانه و مدرسه جدید در سال ۱۳۲۷ شمسی به همت مرحوم حاج محمد باقر خویی کلکته‌چی که یکی از بازرگانان نیکوکار تبریز بود، ساخته شد.
بالای در بزرگ ورودی مدرسه طالبیه، زیر طاق مقرنس زیبای مدخل مدرسه، دو سنگ نبشته مرمری نفیس نصب شده که فرمان بخشش مالیات و عوارض شهر از سوی فتحعلی شاه قاجار را در خود دارد، اثر ارزنده‌ای که در صحن این مدرسه به‌جا مانده، حوضچه سنگی یکپارچه‌ای به شکل جام زیبایی از سنگ سیاه تراشیده شده است.
مدرسه سفیران هدایت
مدرسه ای در داخل بازار قدیمی تبریز و مسجد حاج صفرعلی و حیاتی زیبا و سرسبز که نظر هر رهگذری را به خود دعوت می کند.
مدرسه علمیه سفیران هدایت تبریز، در جوار مسجد «حاج صفرعلی» در ضلع جنوب غربی بلوار چای کنار، تقاطع خیابان دارایی در شهر تبریز واقع است. برای ورود به این مدرسه علمیه باید از داخل بازار سنتی «یمنی دوز بازار» عبور کنی.
از درب چوبی و قدیمی که بر سر درب آن، نام مسجد حاج صفرعلی درج شده، وارد می شوی، از دالان کوچکی عبور می کنی که از پنجره آجری و مشبک آن، گنبد بلند مسجد با مناره‌ای منقش به کاشی‌های آبی رنگ که کلاهک و قسمتی از بالای آن فرو ریخته است، مشاهده می شود.
محوطه سرسبز این مدرسه علمیه با مدرس هایی که گرداگرد این حیاط را گرفته اند، ناخودآگاه تو را به نشستن کنار حوض فیروزه ای رنگ دعوت می کند. از هر گوشه این حیاط، صدای استادی را می شنوی که در حال تدریس هستند، پنجره هایی چوبی و قدیمی هر مدرس، به سمت حیاط قدیمی این مدرسه باز شده و به راحتی می توانی داخل مدرس را ببینی.
تابلوی اتاقی زیر گنبد بلند مسجد، نظرم را به خود جلب می کند که روی آن نوشته شده است:« دفتر مرجع عالیقدر جهان تشیع، آیت الله العظمی سیدعلی حسینی سیستانی». از پنجره مشبک و چوبی این اتاق که یک طاق آن به سمت داخل باز شده، روحانی مسنی را می بینم که پشت میز تحریر بر روی زمین نشسته است. وارد اتاق می شوم، قبل از هر چیز نگاهم به تمثال مبارک حضرت آیت الله العظمی سیستانی می افتد و تصویری از آیت الله مرندی(ره) که در کنار آن قرار گرفته است.
مدرسه علمیه اکبریه
این مدرسه، عمارت دو طبقه مفصلی داشت که در سال ۱۲۶۶هـ. ق در ضلع غربی و شمالی صحن بقعه صاحب‌الامر از سوی میرزا علی اکبر‌خان یکی از سرشناسان تبریز و مترجم و دبیر کنسولگری روس بنیان نهاده شد.
حاج فتحعلی‌خان، صاحب دیوان شیرازی نیز هنگام اقامت در تبریز آب‌انبار بزرگی در حیاط مدرسه، در برابر مقام صاحب‌الامر ساخته بود، این آب انبار ماه‌ها آب مورد نیاز طلاب و مردم آن حوالی را تأمین می‌کرد.
بخشی از بنای اکبریه در سال ۱۳۴۵ از سوی شهرداری وقت تخریب شد و به تدریج این بنای تاریخی در آستانه ویرانی کامل قرار گرفت، که سرانجام سازمان میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی در سال ۱۳۶۷ به بازسازی و مرمت آن همت گماشت و با چند سال کار و تلاش، مدرسه اکبریه به شکل مطلوبی مرمت شد.
مدرسه علمیه حاج صفرعلی
این مدرسه در«یمنی دوز» بازار، رو‌به روی سرای بزرگ(شاهزاده) واقع شده است، در ضلع شمالی حیاط، مسجد بزرگی وجود دارد و در ضلع شرقی وغربی آن، حجره‌های کوچکی برای اقامت و بیتوته طلاب علوم دینی ساخته شده است.
بانی این مدرسه تاجر نیکوکاری به نام حاج صفرعلی بود که در روزگار نایب‌السلطنه عباس‌میرزا در تبریز می‌زیست. این مدرسه بارها تعمیر شد و آخرین تعمیر اساسی آن در سال ۱۳۲۷ شمسی به همت حاج سید ابراهیم آقای میلانی مجتهد صورت گرفت.
مدرسه علمیه صادقیه
بنای ساختمان مدرسه علمیه صادقیه تبریز در دویست سال گذشته چندین بار آسیب دیده و سپس تعمیر شده که در نتیجه از بنای اصلی آن چیزی با عنوان اثر تاریخی باقی نمانده است و هم اکنون تنها هویت معنوی این مدرسه و محوطه آن که وقف است، باقی مانده است، طلاب خواهر هم اکنون در این مدرسه مشغول تحصیل هستند.
گفتنی است، بازار تبریز هم اکنون به طول یک کیلومتر بزرگ‌ترین مجموعه به هم پیوسته و مسقف دنیاست و در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی و سال گذشته در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است.
طاق‌‌ها و گنبدهای مقرنس بلند این بنای عظیم، سازه‌‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه‌‌ها، کثرت تیمچه‌‌ها، وجود انواع مشاغل و تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سرا‌های بازرگانی قرار گرفته‌‌اند، این بازار را نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی ساخته است.
مدرسه علمیه حسن پادشاه
مجموعه مسجد و مدرسه حسن پادشاه تبریز یکی از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر تبریز محسوب می‌شود که مراحل مرمتی بخش مسجد به اتمام رسیده است.
هیچ مدرسه ای به جز مدرسه حسن پادشاه، از زمان قبل از دوره قاجار و پس از زلزله و جنگ در استان باقی نمانده است، هم اکنون بخش مدرسه علمیه مجموعه حسن پادشاه به سبب عدم اختصاص بودجه فرهنگی به میراث فرهنگی استان مسکوت مانده است.
احداث مسجد جامع و مدرسه حسن پادشاه از طی هفت سال در دوران حکومت آق قویولون ها و توسط سلطان یعقوب آق قویولون ساخته شده که این مجموعه شامل چهار عنصر اصلی بخش مسجد جامع، مدرسه، بیمارستان و غسال خانه و گنبد مقبره است.
مسجد جامع و گنبد، فضایی حدود هزار متر مربع از صحن محموعه مسجدمدرسه حسن پادشاه را می پوشاند، سلطان یعقوب برای ساخت این مجموعه از تمام هنرمندان و استادکاران سرزمین های اسلامی استفاده کرده است.
مدرسه علمیه جعفریه
مدرسه علمیه جعفریه در بازار قدیمی تبریز، در نزدیکی مسجد جامع تبریز و جنب مدرسه طالبیه قرار دارد که به دیوار شرقی مسجد خاله اوغلی متصل است. این مدرسه همزمان با مدرسه طالبیه در نیمه دوم قرن ۱۱ هجری ساخت شده است و راه ورودی مدرسه از دالان مدرسه طالبیه است که بین حوضخانه و مسجد خاله اوغلی قرار دارد.
این دالان به حیاط هشت ضلعی منظمی ختم می شود که دور تا دور حیاط ساختمان دو طبقه ی بسیار زیبایی قرار دارد. ایوان تمامی منازل و حجره های طبقه دوم سرپوشیده هستند و چندین ستون دارند. تمامی این ستون ها، چوبی هستند و با گچ پوشانده شده اند. این عمارت درون عمارت منضمی مسجد جامع قرار دارد و نمی توان آن دو را از هم تفکیک کرد.
گزارش: بیت اله احمدی
